تولید و ارزیابی برخی ویژگی‌های ریخت‌شناسی نونهال‌های میکوریزی پسته جنگلی (Pistacia vera)

زادآوری پسته جنگلی (Pistacia vera L.) که جنگل‌های طبیعی آن در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران پراکنش دارند، به‌دلیل توسعه تخریب ناشی از فعالیت‌های انسان و افزایش تنش‌های محیط به‌شدت کاهش یافته است. یکی از شیوه‌های نوین بازسازی و احیای جنگل‌های تخریب‌شده، استفاده از فن‌آوری تولید نهال میکوریزی در طرح‌های جنگل‌کاری است. پژوهش پیش‌رو با هدف تولید نهال میکوریزی پسته جنگلی، ارزیابی برخی ویژگی‌های ریخت‌شناسی نونهال آن و برآورد هزینه تولید انجام شد. جمع‌آوری بذر از پنج درخت مادری در یک توده خالص پسته جنگلی در منطقه قازان‌قایه (استان گلستان) انجام شد. بذرهای تازه جوانه‌زده پس از تلقیح شدن با Funneliformis mosseae C. Walker & A. Schuessler (= Glomus mosseae T.H. Nicolson & Gerd.) که قارچ میکوریزی غالب در ریزوسفر درختان مادری بود، در گلدان کاشته شدند. پنجاه نونهال میکوریزی و 50 نونهال شاهد طی یک فصل رویش در شرایط فضای باز (خارج از گلخانه) رشد کردند. تفاوت ویژگی‌های ریخت‌شناسی نونهال‌های میکوریزی و شاهد ازنظر میانگین‌های طول ساقه، قطر یقه، تعداد جوانه و تعداد شاخه در سطح اطمینان 99 درصد معنی‌دار بود. درنتیجه همزیستی میکوریزی، میانگین رشد طولی نونهال‌ها حدود 60 درصد و میانگین رشد قطر یقه آنها حدود 40 درصد افزایش یافت. علاوه‌بر این، تعداد جوانه نونهال‌های میکوریزی حدود 67 درصد و تعداد شاخه آنها حدود 51 درصد بیشتر از نونهال‌های شاهد بود. هزینه تولید نونهال میکوریزی 2/3 برابر بیشتر از نونهال‌های شاهد برآورد شد. تلفات نونهال‌های میکوریزی 10 درصد و تلفات نونهال‌های شاهد 30 درصد بود. بین درصد کلونیزاسیون قارچ با ویژگی‌های ریخت‌شناسی نونهال‌های پسته جنگلی همبستگی معنی‌داری وجود داشت. برای مدیریت پایدار جنگل‌های طبیعی پسته که امروزه با کاهش شدید زادآوری مواجه هستند، می‌توان با استفاده از فن‌آوری تولید نهال میکوریزی و کاهش تلفات، هزینه جنگل‌کاری را کاهش داد و تعداد نهال مستقرشده را افزایش داد.